In contact komen met je gevoel

‘Emotie is het moment waarop staal en steen elkaar ontmoeten en een vonkje ontstaat, want emotie is de voornaamste bron van alle bewustwording’ – Carl Gustav Jung

Wat zijn emoties?

Het woord emotie komt van het Latijnse exmovere of emovere wat zoveel betekent als ‘een beweging naar buiten toe’ of ‘in beweging zetten’. In ruime zin verwijst het dus naar alles wat ons in beweging zet. Tony Robbins geeft in zijn eigen betekenis aan ‘Emotion is motion’. Een emotie is dus zoveel als een interne sensatie die ons aanzet tot actie. Binnen NLP spreken we van een interne staat. Wij als mensen hangen aan elkaar van interne staten. De hele dag door. En we begrijpen er niet zoveel van.

Emoties komen en gaan. Heel wetenschappelijk zijn ze het resultaat van rennende neuronen die boodschappen doorgeven en die je in leven houden. Daarnaast zijn er allerlei gewaarwordingen die we de hele dag door hebben. Als nabestaande van de jagers en verzamelaars, ridders en heksen hebben wij nog evenveel behoefte aan de zin van ons leven te ontdekken en dus ook de betekenis van emoties te kunnen verklaren. Dat is dan ook meteen wat ons onderscheid van dieren. Ons vermogen om na te kunnen denken zit gelegen in onze prefrontale cortex, een hersendeel dat dieren niet hebben.

We komen wel niet meer elke dag een T-rex bij de Jumbo, maar we beleven nog steeds wel dezelfde emoties als onze voorouders als we ons bedreigd worden. Hartslag versnelt, bepaalde spieren staan gespannen, gezichtsuitdrukking verandert en we willen vluchten.

Emoties beïnvloeden ook onze aandacht en onze kijk op de wereld. Bij gevaar of stress focussen we daar op, en bij geluk of verliefdheid lopen we op wolken.

Alle emoties hebben een functie

Emoties hebben ook een belangrijke informerende functie. Ze zijn verbonden met onze behoeftes zoals een plant die water, licht en voedsel nodig heeft om te groeien delen wij met alle andere levende wezens talrijke fysiologische en fundamentele behoeftes en verder ook psychologische behoeftes. Rumi omschrijft in zijn gedicht ‘De Herberg’ treffend wat emoties zijn; een gids uit het onbekende.

‘De herberg’

Mens-zijn is een herberg
Elke ochtend verschijnt er een nieuwe gast
Een vreugde, een depressie, een gemenerik, een flits van inzicht komt
Als een onverwachte bezoeker
Verwelkom ze allemaal en onthaal ze gastvrij!
Zelfs als het een hoop zorgen zijn
Die op gewelddadige wijze al het meubilair in je huis slopen
Behandel dan nog steeds elke gast met respect.
Hij ruimt misschien wel bij je op
Voor een nieuwe verrukking
De sombere gedachte, de schaamte, het venijn
Ontmoet ze met een glimlach bij de deur
En vraag of ze binnen willen komen
Wees dankbaar voor wie er komt
Want ieder van hen is gestuurd
Als een gids uit het onbekende.

– Djalal ed-Din Rumi

Emoties en jij; ingewikkeld, toch? Tenminste; wanneer je woorden moet geven aan die interne staat van zijn. Het is een ongelofelijk ingewikkeld antwoord op de vraag: ‘Hoe voel je je?’. Stel je voor dat je van binnen een sensatie beleefd. Een tinteling op je rug en een zwaar gevoel in je buik. Hoe geef je daar dan woorden aan, zonder je hoofd te gebruiken? Het antwoord is; niet.

Wij hebben in ons leven op elk moment een ervaring. Nu. En nu. En nu. En nu weer. Via onze zintuigen nemen we die ervaringen waar. Deze ervaring nemen we waar en wordt gecodeerd opgeslagen in wat wij noemen de dieptestructuur. Maar niet voordat er iets gedaan wordt met die informatie. Als we alles zouden opslaan wat we ervaren dan lopen we vast. Daarom heeft ons brein filters in zich. We laten heel veel van wat we waarnemen weg. Alles wat het brein al denkt te kennen, generaliseert het. En als het dan niet past in ons idee hoe iets is vervormt het de waarneming zo dat het wel past.

Dus we hebben ervaringen, die worden gefilterd en opgeslagen in de dieptestructuur. Het mooie is echter dat het niet zo is dat we er nu al zijn. Want, om vervolgens informatie op te halen uit jouw brein – herinneren – moet de informatie vanuit de dieptestructuur naar de oppervlaktestructuur worden gehaald. En, je raadt het al, het moet dan opnieuw langs de filters in je brein. Je kunt je dus wel voorstellen dat de waarneming van de ervaring een eerste keer gefilterd is, opgeslagen, opgehaald, een tweede keer gefilterd is en dus heel veel informatie mist. Laat staan dat er al over gecommuniceerd is.

Een van de eerste conclusies van de studies van Bandler en Grinder was, dat het gebruik van taal op een fundamentele wijze gekoppeld is aan onze interne staat. Niet verwonderlijk dat hun eerste boek inzicht verschaft over de wonderbaarlijke wederzijdse relatie van de interne staat en de invloed van taal: “De structuur van magie”.

In dit boek tonen Bandler en Grinder aan waarom en hoe taalgebruik zich bedient van meerdere niveaus van informatie: een oppervlakte- en een dieptestructuur. Hun “Meta-model” van de taal helpt de dieptestructuur te ontdekken, die verscholen ligt onder de oppervlaktestructuur. De dieptestructuur geeft de ware onverbloemde inhoud weer van de ervaring die meestal via aanpassingen wordt vervormd tot de structuur, die aan de oppervlakte naar buiten komt via onze communicatie. Met deze processen vormt de mens zich een model van de wereld, dat daarom altijd subjectief is.

Oefening: chinees portret van emoties:

Even een korte oefening om emoties te leren herkennen zonder daar meteen woorden aan te geven. Denk terug aan een situatie waar je een emotie hebt ervaren:

Als je emotie bewoog, dan was het…
Als je emotie een kleur had, dan was het…
Als je emotie een vorm had, dan was het…
Als je emotie en textuur had, dan was het…
Als je emotie een geur had, dan was het…

Als het helpt, teken het. Hoe zou jij deze emotie noemen?

Terugdenken aan een hele fijne gebeurtenis wordt nog fijner al je er midden in zit. Terugdenken aan een nare gebeurtenis wordt minder als je er niet midden in zit.

Op televisie zijn vaak programma’s over operaties of mensen die hele bijzondere lichamelijke ongemakken hebben. Veel mensen kijken daarnaar met veel interesse voor het menselijk lichaam. Andere mensen kijken, omdat iets in hen zegt dat ze ‘moeten’ kijken en iets zegt dat het onsmakelijk is of wordt. Sommige mensen kijken dan met hun handen voor hun ogen terwijl ze zo ver mogelijk naar achteren gaan zitten op de bank met een kussen voor zich. Alsof ze zich willen afkeren van wat er te zien is, zodat de ervaring minder intens wordt.

Je associeert met een bepaalde ervaring, als je gevoel en een groot deel van je innerlijke ervaring volledig overeenkomen met die je had toen je de ervaring beleefde. Associëren doe je door de ervaring te beleven door je eigen ogen, oren, neus, mond en gevoel. Je zit er helemaal in en het is alsof je de ervaring opnieuw beleeft.

Je dissocieert met een bepaalde ervaring als je van een afstand dingen ervaart. Je zit er niet in maar je staat naar jezelf te kijken, je luistert naar jezelf en observeert hoe jij je daarbij voelt. Mensen die in de je-vorm praten in plaats van de ik-vorm zijn op dat moment gedissocieerd van zichzelf. Dat kan een signaal zijn dat er een hindernis is ontstaan. Je kunt ook nog dubbel dissociëren. Je kijkt en luistert dan naar jezelf terwijl jij naar jezelf kijkt en luistert. Het kost veel moeite om te observeren hoe jij je, terwijl je naar jezelf kijkt, voelt.

Deze methoden van representatie hebben allemaal hun nut. Associëren met iets wat je graag wilt bereiken geeft motivatie en richting. Dissociëren met het verleden geeft een meer neutrale emotie aan herinneringen. Dubbel dissociëren is bruikbaar bij technieken voor trauma’s en fobieën als enkel dissociëren nog niet het gewenste effect heeft.

Soms hebben mensen zichzelf afgeleerd emoties te ervaren in bepaalde situaties. We hebben de neiging om onaangename emoties te beschrijven als negatief. Toch zijn emoties allemaal nuttig. Ze vertellen ons dat er beweging nodig is.

Congruentie gaat over zeggen wat je doet en ervaart en doen en ervaren wat je zegt. Kortom: ‘jezelf zijn’. Incongruentie is het omgekeerde: ‘het klopt niet’. De verbale communicatie (taal) komt dan niet overeen met iemands non-verbale communicatie (lichaamstaal). Met kalibreren leren we de incongruentie tussen verbaal en non-verbaal te herkennen. Zo heb je mensen die “nee” denken en toch “ja” zeggen. Door zintuiglijk scherpzinnig waarnemen, ook wel kalibreren genoemd, kun je dit herkennen.

Denk bijvoorbeeld aan die keer dat je oprecht blij was met je verjaardagscadeau. Je reageerde congruent. En weet je nog die keer dat je teleurgesteld was over het cadeau dat je kreeg, maar toch zei dat je er heel blij mee was? Toen was je incongruent.

Mensen kunnen in essentie maar drie dingen: denken, voelen en doen. Vaak gebruiken we – bewust of onbewust – deze drie dingen gecombineerd. Je zou je kunnen voorstellen, dat je deze tekst nu leest en dat je je in gedachten afvraagt waar dit nou precies over gaat. Misschien levert die gedachte jou het gevoel van nieuwsgierigheid op, waardoor je in gedrag besluit door te lezen. Misschien vind je nieuwsgierigheid in het leven belangrijk. Misschien vind je volledigheid belangrijk of iets heel anders. Misschien ben je er van overtuigd dat je altijd alles moet snappen en begrijpen. Kortom ‘ergens’ wordt wat jij denkt, voelt en doet, gevoed door iets groters. We kunnen dit mechanisme uiteenrafelen in de structuur van de subjectieve ervaring.

Ervaring heeft structuur. Elke ervaring is juist díe ervaring doordat we aan andere ervaringen kunnen refereren. We zeggen dan ook dat een ervaring is opgebouwd uit kleine bouwstenen. Elke ervaring is ook subjectief. We hebben gezien in het NLP communicatiemodel dat we heel veel filters gebruiken om onze waarneming te representeren. NLP wordt daarom nogal eens beschreven als de studie naar de structuur van de subjectieve ervaring. Mensen kunnen dus denken, voelen en doen. Maar wat stuurt nu al deze gedachten, dit gevoel en het gedrag aan?

Juist! De zaken die zij belangrijk vinden. Dit kunnen waarden zijn of overtuigingen.
Waarden zijn voor elk mens anders zoals nieuwsgierigheid of rechtvaardigheid. Overtuigingen zijn alles wat je gelooft. Criteria zijn een graad van betekenis; waarom is dit belangrijk voor jou? In het model van de structuur van subjectieve ervaring kunnen we heel gemakkelijk ‘ontleden’ waardoor iemand bepaald gedrag doet, een bepaald gevoel doet of bepaalde gedachten doet.

Ik geloof niet zo in geen contact hebben met emoties. Simpelweg doordat dit ook maar een verhaaltje is dat jij jezelf vertelt. Dus je liegt een beetje, maar dat is oké. Wanneer je nu van binnen voelt dat je een andere sensatie hebt dan bij de rest van dit artikel…. dan ben je prima in contact met je emoties, want je voelt ze. Wil je leren daar nog meer invloed op te hebben? Denk eens aan een NLP Practitioner opleiding.