Belemmerende overtuigingen ombuigen, hoe doe je dat?

“Alice laughed. ‘There’s no use trying,’ she said. ‘One can’t believe impossible things.’

‘I daresay you haven’t had much practice,’ said the Queen. ‘When I was your age, I always did it for half-an-hour a day. Why, sometimes I’ve believed as many as six impossible things before breakfast.”   

― Lewis Carroll

Een voorbeeld over hoe overtuigingen ontstaan

Stel dat ik me als kind ooit heb verbrand aan de verwarming wat mij heel veel pijn deed. Door het proces van waarnemingsfilters geef ik aan de oorzaak en het gevolg een betekenis. Ik trek dan bijvoorbeeld de conclusie dat verwarmingen me pijn doen. Ik vind het belangrijk om geen pijn te hebben. Ik ben gaan geloven dat verwarmingen mensen pijn doen. Ergo: verwarmingen doen pijn. Ik zal hierdoor sneller geneigd zijn het contact met verwarmingen te vermijden. Dit is een manier waarop overtuigingen ontstaan naar aanleiding van een gebeurtenis. Het omgekeerde is ook waar. Stel dat ik geloof dat ik niet goed genoeg ben. Het gevolg hiervan is dat ik onzeker gedrag vertoon en soms een fout maak. Ik geef vervolgens hier betekenis aan door te denken dat het inderdaad zo is dat ik niet goed genoeg ben doordat ik een fout maak. Ik ben gaan geloven dat het ook echt klopt dat ik niet goed genoeg ben en die overtuiging is geboren.

Wat zijn belemmerende overtuigingen en hoe ontstaan belemmerende overtuigingen dan precies? Overtuigingen zijn generalisaties. Overtuigingen bepalen onze opties en non-opties en wij vertrouwen erop dat ze waar zijn. Hierop baseren we keuzes. En eigenlijk dus het effectgebied van ons leven.

Overtuigingen kunnen helpend zijn, maar er zijn juist ook beperkende en belemmerende overtuigingen. Dit is natuurlijk altijd context afhankelijk. Een voorbeeld van een helpende overtuiging wanneer je in een context er gewoon voor wil gaan, is die van Pipi Langkous; ‘Ik heb het nog nooit gedaan dus ik denk dat ik het wel kan’. Stel dat je dit zou geloven, welk effect zou dat dan hebben op jouw gevoel, jouw gedrag en uiteindelijk op jouw resultaat?

(Belemmerende) overtuigingen veranderen kan op talloze manieren en is het hart van NLP. Wanneer je goede vragen stelt, zal iemand meer informatie uit de dieptestructuur naar de oppervlaktestructuur kunnen halen. Hierdoor ontstaan meer criteria waardoor een andere betekenis kan ontstaan en de generalisatie verandert waardoor ook de (belemmerende) overtuiging verandert.

Samengevat kunnen we stellen dat de structuur van de subjectieve ervaring en de kennis die we hebben over overtuigingen ons in staat stelt om te veranderen. Ons favoriete mantra om dit aan jou uit te leggen is dan ook nog steeds: ‘Verander de verhaaltjes in je hoofd en je verandert je gevoel en als je gevoel verandert, verandert je gedrag. En als je gedrag verandert, verandert je resultaat. En als je resultaat verandert, verandert de rest van je leven’.

Elke (belemmerende) overtuiging is een waarheid. Tenminste als je de overtuiging echt gelooft. Elke overtuiging is opgebouwd uit een ervaring of een gedachte (oorzaak), het effect van deze ervaring of gedachte (gevolg) en de uiteindelijke betekenis. Iets wordt pas een overtuiging wanneer deze eenmalige gebeurtenis wordt gegeneraliseerd als een soort van universele waarheid.

De mate waarin iemand iets gelooft is terug te vinden in de taal die iemand gebruikt. We kunnen dit opdelen in grofweg drie chunks: de oorzaak, het gevolg en de betekenis.

Overtuigingen zijn generalisaties van een ervaring of een gedachte. Het zijn als het ware projecties in de tijd van iets wat onomstotelijk waar is voor iemand. Maar hoe kan het nu zo zijn dat als iemand een keer in zijn leven een spreekbeurt gaf waarom een klas moest lachen de belemmerende overtuiging is ontstaan dat spreken in het openbaar eng, moeilijk en vervelend is?

Ons brein is een leermachine. Het automatiseert, generaliseert en leert ongelofelijk snel. Ons brein wil vaak de kortste weg nemen omdat het vrij lui is aangelegd. Het is voor ons brein daarom het makkelijkst om een menukaart aan opties te hebben, zodat het zo vaak mogelijk ongeveer hetzelfde kan doen. En het brein voert het liefst uit, wat het al kent.

Dit betekent dat wanneer we een ervaring hebben gehad, en daar zelf betekenis aan hebben gegeven, het brein dit direct projecteert op toekomstige situaties. Het werkt simpelweg gemakkelijk voor het brein. Het brein heeft geen idee of dit nu waar of onwaar is, helpend of belemmerend.

Je weet dat het brein zijn best doet om alles wat er gebeurt te vervormen nadat een heleboel is weggelaten om het vervolgens te generaliseren. En als het brein dit automatisch doet op basis van de afstelling van onze waarnemingsfilters op onbewust niveau, kunnen we op bewust niveau de afstelling van de waarnemingsfilters veranderen om het brein andere opdrachten te geven.  Wat er dus feitelijk gebeurt bij overtuigingen is dat er wordt beïnvloed. En dit principe is fantastisch wanneer overtuigingen zoals; ‘Je bent de allerbeste van de wereld, en knap’ helpend zijn en je ondersteunen in persoonlijk leiderschap. Maar wanneer er belemmerende overtuigingen zijn die je beïnvloeden kunnen we dat veranderen.

Voorbeelden van beperkende overtuigingen en belemmerende overtuigingen

Belemmerende overtuigingen zijn pas belemmerend wanneer degene die ze gelooft ook gelooft dat deze belemmeren. Lees dat nog eens.

Dit betekent dat de overtuiging: ‘Ik kan niet ontspannen als de kinderen thuis zijn’ op het eerste ogenblik belemmerend lijkt te zijn. Wanneer we inzoomen en iemand gelooft dit zelf niet, maar uit dit alleen in communicatie is er geen belemmering en dus geen echte sprake van een belemmerende overtuiging.

Diepgewortelde belemmerende overtuigingen zoals: ‘Ik verdien het niet of een relatie te hebben, ik kan nooit succesvol zijn, ik ben niet goed genoeg, ik ben altijd onzeker.’ – verkleinen de opties die iemand ziet waardoor ze echt belemmerend en beperkend werken.

Het veranderen van (belemmerende) overtuigingen draait altijd om drie vragen:

• Is het absoluut voor 100% waar wat je gelooft?
• Is er geen enkele andere optie of nuance of een voorbeeld, dat het niet klopte?
• Stel je voor dat je dit niet zou geloven, hoe zou het dan zijn?

Achter deze vragen gaat een wereld schuil. Allereerst is het belangrijk om in rapport te zijn met jezelf of met de ander. De bereidheid om te veranderen moet er zijn of moet worden geïnstalleerd. Deze vragen zijn niet per definitie bedoeld om na elkaar precies zoals we omschrijven te stellen. Het is een proces met een achterliggende structuur.

Allereerst willen we namelijk dat iemand gaat twijfelen aan de overtuiging (we herstellen de waarnemingsfilter generaliseren). Vervolgens willen we iemand buiten de gebaande paden laten zoeken naar een tegenvoorbeeld wanneer deze overtuiging niet bleek te kloppen (we herstellen het waarnemingsfilter weglaten). En vervolgens willen we dat iemand onmogelijkheid omvormt naar mogelijkheid en gemotiveerd is om dit te veranderen (we herstellen het waarnemingsfilter vervormen).

Het hoefijzermodel is ontwikkeld door Robert Dilts. Het is een methode om overtuigingen stapsgewijs te veranderen wanneer de stap van geloven naar niet geloven te groot blijkt te zijn. In dit model kennen we vijf posities:

1. Willen geloven: wat zou je graag willen geloven (toekomst), wat je nog niet gelooft?
2. Open om te geloven: wat begin je te geloven, hoewel je nog twijfelt?
3. Ooit geloofd: wat heb je ooit geloofd (verleden), maar is iets dat je nu al lang niet meer gelooft?
4. Geloven: wat is iets waar je (nu) vast en zeker in gelooft?
5. Open om te twijfelen: wat geloof je nog wel min of meer, maar daar ben je niet zo zeker meer van?

Voorbereiding op de NLP oefening voor het ombuigen van belemmerende overtuigingen

Je kunt wanneer je dit model gebruikt de vijf posities eerst doornemen met het subject. Je kunt de vijf posities neerleggen op de grond bijvoorbeeld. Je kunt dan het subject op elke positie zetten en vragen welke overtuiging er boven komt. Laat iemand associëren met die overtuiging en anker de interne staat dit daar bij hoort. Zo heb je bij elke positie een anker die een interne staat triggert. Plaats ook een meta-positie op de vloer. Je hebt nu alle voorbereiding gedaan voor de techniek.

Voer de oefening uit

1. Inventariseer de beperkende overtuiging en inventariseer de gewenste nieuwe krachtgevende overtuiging.
2. Ga op geloven staan en breng de beperkende overtuiging van het nu (geloven) een stukje naar het verleden, naar open om te twijfelen. Activeer hiervoor het anker dat je hebt aangelegd. De overtuiging is nu verzwakt.
3. Er is in het nu, bij geloven, een vacuüm ontstaan waar eerst die beperkende overtuiging zat. Vul deze op met de gewenste, positieve overtuiging die nu nog in de toekomst zit, bij willen geloven. We doen dit wel even met een tussenstap: Ga in de toekomst staan bij willen geloven en haal die gewenste overtuiging naar open om te geloven door het anker af te vuren dat je hier eerder hebt aangelegd. Straks keren we hier terug om hem helemaal naar geloven te brengen, in het nu.
4. Ga naar de Meta-positie en evalueer de oude overtuiging en de nieuwe overtuiging. Is dit goed zo voor jou?
5. Aan de andere kant hadden we de ongewenste overtuiging bij open om te twijfelen laten liggen. Die gaan we verder verhuizen naar ooit geloofd, waardoor het verleden tijd wordt. In het verleden heb je van alles geloofd wat je nu niet meer gelooft, zoals in Sinterklaas. Welkom in het museum van oude overtuigingen. Activeer het anker wat je hier al hebt aangelegd. Zet hem er maar mooi neer in de hal, in je eigen museum. Voel hoe het is als je helemaal niet meer gelooft dat je ….. bent.
6. Weer naar de andere kant. Daar voltooien we de oefening door de gewenste overtuiging, die we bij open om te geloven hadden laten liggen, verder naar geloven te brengen. Naar het nu dus. Activeer weer het anker.
7. ‘Geloof het. Voel dat diep van binnen. Voel hoe het is als je zeker weet dat je ……..bent!’
8. Bekijk het geheel na iedere stap vanuit een meta-positie.

Een wellicht overbodige opmerking: de ongewenste en de gewenste overtuiging moeten natuurlijk aanvullend op elkaar zijn. De gewenste overtuiging moet een vervanging zijn voor de ongewenste overtuiging, dus het moet niet iets compleet anders zijn. Denk bijvoorbeeld aan de metaprogramma’s: als de oude overtuiging over mensen gaat, laat de nieuwe overtuiging dan ook over mensen gaan. Als de oude overtuiging over capaciteiten gaat, laat de nieuwe overtuiging dan ook over (dezelfde) capaciteiten gaan.