Waardenhiërarchie

“Your beliefs become your thoughts,
your thoughts become your words,
your words become your actions,
your actions become your habits,
your habits become your values,
your values become your destiny.”
― Gandhi

Waarden gaan over wat we echt belangrijk vinden in het leven. Vaak uitgedrukt in woorden die je ‘niet in een kruiwagen kunt gooien’. Met andere woorden: je kunt waarden niet vastpakken. En omdat waarden zintuiglijk niet waarneembaar zijn (anders dan gedrag) zijn we ons vaak niet bewust van onze waarden terwijl ze toch veel invloed uitoefenen op hoe we reageren op ervaringen. Daarmee zijn waarden heel krachtige sturingsmechanismes die de filters van onze ervaring beïnvloeden.

Er zijn geen goede of foute waarden. Waarden zijn persoonlijk en context- en tijdgebonden. Jij en ik kunnen dezelfde waarden hebben en daar toch hele verschillende betekenis aan geven. In verschillende contexten van je leven (werk, privé, relatie, etc.) of in verschillende fasen van je leven kunnen bepaalde waarden meer of minder belangrijk zijn. We spreken dan ook van een waardenhiërarchie.

Waarden geven een richting aan onze motivatie en sturen ons gedrag. De ene waarde is soms belangrijker dan de andere waarde. Hierdoor kunnen conflicten optreden. Onze waarden hebben daarom een zekere volgorde; een hiërarchie. Als iets past binnen onze waarden dan is dat prima.

Vaak leren wij onze waarden kennen wanneer deze niet worden gerespecteerd. Waarden ontstaan gedurende jouw leven. En komen -als het goed is – van binnenuit. Waarden zijn een belangrijk filter. Iemand die gezondheid als een belangrijke waarde heeft, zal het sneller opvallen dat een ander ongezond is. Waarden worden soms nog wel eens gezien als een gegeneraliseerd cluster van overtuigingen.

Waarden zijn jouw drijfveren. Ieder mens heeft vele waarden die zich tot elkaar verhouden. Waarden ontwikkelen we door wat onze ouders ons voorhouden. We doen onze ouders simpelweg na. Later in ons leven ontwikkelen we onze eigen waarden en dat begint in de pubertijd. Waarden kunnen ook ontstaan door onze overtuigingen. Elke waarde heeft een bepaalde intentie. Deze intentie bestaat uit iets wat de waarde voor jou wil doen en en/of juist voorkomen.

Waarden ontstaan gedurende ons leven. Onze waarden zijn de baas in ons leven. Ze sturen onze interesses, carrière, gezinsstatus, familie, vrienden financieel en meer. Het ontstaan van (intrinsieke) waarden is op te delen in een viertal fases; het inprenten, modelleren, socialiseren en werksocialiseren.

Inprenten

Wanneer we ter wereld komen weten we vrijwel cognitief gezien niets. We worden opgevoed. Ons wordt geleerd hoe we ons moeten gedragen in verschillende omstandigheden. De inprent fase loopt vanaf onze geboorte tot ongeveer ons zevende levensjaar. In die periode, met name tussen de 3 jaar en 7 jaar, leren we voornamelijk van wat als ‘normaal’ wordt gepresenteerd aan ons. We zijn hier sterk afhankelijk van onze opvoeders. In de fase draait het om primair overleven.

Modelleren

Vanaf ons 7e levensjaar (tot ongeveer 14 jaar) gaan we modelleren. Dit is de oudste vorm van leren; kijken hoe iemand anders het doet of na-apen. Kinderen leren hier door hun opvoeders na te doen. Vaak zijn opvoeders zich hier niet helemaal van bewust. Het is dan ook deze fase dat kinderen creatief vloeken en opvoeders versteld staan.

Socialiseren

Tussen 14 jaar en 21 jaar ontstaan waarden door socialisatie. Je ontwikkelt jezelf verder op het gebied van onderwijs en studie, vrienden en familie, liefdesrelaties en seks. Het is de fase die we in de volksmond de puberteit noemen. Waarden ontstaan hier door ‘anderen’ in twijfel te trekken, te rebelleren en het tegenoverstaande te doen. Vaak ontstaan aan het einde van deze
‘vechtperiode’ een meer genuanceerde uitleg aan de intrinsieke waarden die hier zijn ontstaan.

Werksocialiseren

Werksocialiseren is de fase tussen het 21e en 28 levensjaar. Hier ontstaan – net als bij het
socialiseren – waarden door het contact met collega’s, chefs, en andere professioneel contact. Onze basiswaarden worden zo’n beetje gevormd tot ons 21e levensjaar en zullen nauwelijks meer veranderen tenzij er iets heftigs voorvalt of dat we deze bewust aanpassen. Onze waarden hebben een antwoord in zich op die ene vraag: ‘Wat vind ik nou echt belangrijk in mijn leven?’.

Gezondheid is een waarde die in meer of mindere mate voor elk mens wel een plekje heeft. Met een slechte gezondheid ga je dood. We stelden de volgende vraag aan twee personen: ‘Hoe belangrijk is gezondheid voor jou?’.

Laten we eens kijken naar de antwoorden van Carla en Cees.

Carla:

‘Ik vind gezondheid super belangrijk. Ik eet gezond en gebalanceerd en ik sport 3 keer in de week. Niet omdat het moet maar omdat ik het leuk en belangrijk vind om in vorm te blijven. Gezondheid is voor mij meer dan op het juiste gewicht zijn. Het betekent voor mij ook levenslust en plezier. Als je mij ongelukkig wil krijgen moet je me elke week friet voorzetten en mijn hardloopschoenen afpakken, verschrikkelijk!’

Cees:

‘Gezondheid, tja. Weet je wat het is; ik ga nooit naar de huisarts en ik heb nergens last van. Dus ik vind het niet echt heel belangrijk allemaal. Zolang ik geen klachten heb en mijn broeken passen nog dan vier ik het leven. Het leven is sowieso te kort, dus waarom me daar druk om maken. Voor mij wordt het pas een ding als ik ziek, zwak of misselijk ben. Dan let ik er wel op.’

Carla en Cees geven allebei antwoord op dezelfde vraag. Maar beiden antwoorden zijn totaal verschillend. Carla is proactief bezig met haar gezondheid terwijl Cees meer reactief waarde hecht aan gezondheid. Anders gezegd: Carla is meer bezig met het bereiken van gezondheid en Cees is meer bezig met het vermijden van ongezondheid.

We noemen dat de intentie van de waarde. De intentie is het doel wat de waarde bedoelt te bereiken of te vermijden. Sommige waarden hebben de intentie om iets te bereiken en anderen waarden hebben de intentie om iets te vermijden. Het geeft het brein richting om te handelen in denken, voelen en doen.

Sommige mensen willen succes bereiken anderen willen geen mislukking. Sommige mensen bereiken liever liefde dan dat ze haat vermijden. Anderen vermijden liever onzekerheid dan dat ze zekerheid bereiken. Een ander streeft onafhankelijkheid na, terwijl weer een ander niet afhankelijk wil zijn.

Zo zie je dat elke waarde een intentie van richting heeft. Het wil iets voor je bereiken of het wil iets voor je vermijden. Op weg naar plezier, succes, en rijkdom of weg van pijn, falen en armoede.

De waarden die een rol spelen in één bepaalde context, bijvoorbeeld werk, kunnen we in kaart brengen. Dit kunnen we doen door goede vragen aan onszelf of de ander de stellen. Het in kaart brengen en hebben van waarden is belangrijk wanneer je merkt dat interne conflicten, boosheid of een algemeen gevoel van onvrede heerst.

Vraag allereerst in welke context waarden in kaart worden gebracht.Ga door tot alle waarden die belangrijk zijn in de context in kaart zijn gebracht.

Waardenhiërarchie

Nu we de waarden in een context in kaart hebben gebracht is het tijd om de belangrijkheid van die waarden te onderzoeken. Meestal is de ene waarde belangrijker dan de andere waarde. We noemen dit een waardenhiërarchie. Een waardenhiërarchie onderzoek je wanneer er interne dilemma’s zijn over wat te doen of juist niet te doen. Met een waarden hiërarchie krijg je inzicht in de drijfveren van denken, voelen en doen.

Incongruentie in waarden

Incongruentie in waarden laat zich het best uitleggen met een metafoor. Ciska werkt op kantoor waarbij ze verantwoordelijk is voor de administratie. Ze print facturen uit, betaalt ze, bergt ze op en verwerkt deze in het digitale boekhoudprogramma. De taak facturen printen verloopt niet zo soepel. Elke keer moet Ciska opnieuw naar de printer lopen om deze aan te zetten. Ze werk graag snel. Doordat de printer steeds dienst weigert merkt Ciska aan zichzelf dat ze gefrustreerd raakt.

Ciska kan nu niet snel werken doordat de printer steeds haar aandacht opeist. Ciska zou langzamer kunnen gaan werken, maar dat voelt voor haar niet goed. Ze zou ook kunnen besluiten dat snel werken helemaal niet belangrijk is.

Cor werkt al jaren als ambulancechauffeur. Cor vindt het werk fantastisch. Vooral het zelf roosteren bevalt hem goed omdat hij vrijheid erg belangrijk vindt. Wat hij niet leuk vind aan zijn baan is dat hij vaak moet overwerken omdat ze hem bellen omdat er zieken zijn. Cor komt dan in de knoei met zijn vrijheid maar wil ook graag vanuit betrokkenheid gaan werken. Cor merkt daardoor onvrede maar weet niet zo goed waarom.

Incongruentie kan voorkomen binnen eenzelfde waarde of tussen twee verschillende waarden. Het betekent dat er iets niet klopt. Er gebeurt x wat niet in lijn is met waarde y of er gebeurt iets binnen waarde y waar een emotionele lading aan zit. Congruentie in waarde of tussen waarden is een voorwaarde voor succes. Wanneer alle radertjes in het rad perfect op elkaar zijn ingespeeld loopt het leven als een geoliede machine.

Binnen dezelfde waarde

Incongruentie binnen dezelfde waarde komt tot uiting door dat er op deze waarde een onverwerkte emotie zit die veel energie vreet. De oplossing kan aan beiden zijden worden gevonden of je stelt gedrag bij of je stelt de waarde bij. Om incongruentie binnen dezelfde waarde aan te pakken gebruik je bij voorkeur tijdlijnen en/of Change Personal History.

Tussen twee waarden

Met incongruentie tussen twee verschillende waarden gaat het om interne conflicten of wrijving. Soms wordt dit ook wel eens conflicterende waarden genoemd. De oplossing voor deze incongruenties liggen vaak op een wat hoger niveau en laten zich goed aanpakken met een Visual Squash.

Het aanpassen van een waardenhiërarchie

Soms is een waardenhiërarchie niet per sé heel helpend. Het kan zijn dat er een incongruentie is binnen een waarde of tussen twee waarden in de hiërarchie. Maar het kan ook voorkomen dat niet alle waarden zijn gesorteerd en dat er waarden ontbreken. Soms kan het zelfs zo zijn dat een waardenhiërarchie verandert dient te worden om zo wel effectief en efficiënt te zijn. Ontbrekende waarde in kaart brengen
Natuurlijk brengen we in een bepaalde context eerst de waarden in kaart en zetten deze in een hiërarchie. Daarna inventariseren we of deze lijst met waarden wel volledig is. Soms missen er waarden waardoor we een nieuwe lijst kunnen opstellen; een lijst met gewenste waarden. Nu we dat hebben kunnen we een nieuwe hiërarchie maken en de ontbrekende waarden installeren.

NLP helpt je om betere resultaten te bereiken bij jezelf en anderen, of het nu om je partner, klant, dochter, collega of leidinggevende gaat. NLP leer je op bewust en onbewust niveau. Daarom oefenen we veel in onze opleidingen, gewoon omdat je een vaardigheid beter leert als je die veel oefent.

Samengevat kunnen we zeggen dat NLP je helpt om te ontdekken waar je naartoe wil, wat je tot nu toe tegenhoudt en hoe je die hindernissen doorbreekt, welke hulpbronnen je nodig hebt en hoe je die kunt activeren zodat je nu een verandering kunt doormaken die je mee kunt nemen in de toekomst.

Wil je meer informatie, persoonlijk kennismaken met ons of ben je nog niet volledig overtuigd van het nut van NLP? Plan dan een gratis en vrijblijvend online informatiemoment in via deze website. We geven we je graag antwoord op al je vragen over onze opleidingen en over ons. De informatieavond is momenteel online en start om 19:30 uur.