Logische niveaus

Robert Dilts was een van de eerste studenten van dr. Richard Bandler en John Grinder. Dilts heeft een grote bijdrage geleverd aan NLP waaronder de logische niveaus van NLP.

Het begrip logische niveaus is afgeleid van de relatie tussen processen of fenomenen. Neem bijvoorbeeld snelheid. Snelheid is de afstand die wordt afgelegd in een zeker tijdsbestek. Snelheid is dus de relatie tussen afstand en tijd. De logische niveaus beschrijven de relatie tussen twee processen of fenomenen. Ook de de relatie tussen leren, verandering en communicatie.

Het model van de logische niveaus kent vijf levels die elkaar in meer of mindere mate wederkerig beïnvloeden.

Missie: waarom je bestaat

• Identiteit: wie je bent
• Overtuigingen en waarden: wat je gelooft
• Vaardigheden: wat je kunt
• Gedrag: wat je doet
• Omgeving: waar je ben

Onze missie gaat over ons hogere doel. Dit gaat verder dan ons begrip over onszelf. Dit gaat over jouw plek in het grotere geheel. Wat maakt het doel zo belangrijk voor jou, waar doe je het uiteindelijk voor? Wat motiveert jou om het doel te halen? Wat is de meerwaarde van het doel, wat levert het jou op?  Wat wordt mogelijk met het behalen van je doel (voor jouzelf en anderen)? Vervult het doel een belangrijke waarde in je leven?

Is het doel een onderdeel van een groter geheel? Past het doel bij jouw innerlijke opdracht, voelt het helemaal goed om het doel te halen en voel dan vanuit je hart, maakt het doel je blij, enthousiast, vreugdevol, vredig, energiek of iets anders? Vervult deze missie je passie en wat is je missie?

Identiteit is het complete model van alles dat je gelooft. Dit neurologisch niveau beschrijft onze ervaring van wie we zijn. Wie ben je als je je doel hebt bereikt? Welke rol vervul je als je je doel hebt bereikt? Wat is je zelfbeeld, hoe kijk je naar jezelf en wat voel je daarbij?

Dat wat je gelooft is aangeleerd. Het zijn je waarden en je overtuigingen. Deze beïnvloeden dat wat je gaat leren, geleerd hebt of niet gaat leren. Wat geloof je als je? Wat zijn dan je gedachten en overtuigingen? Wat betekent het doel voor jou? Waarom is het voor jou belangrijk om het doel te halen, is dit echt wat je wilt? Wat zou er gebeuren als je je doel niet zou halen?

Onze vaardigheden gaan over hoe we sturing geven aan ons gedrag. Dat wat we kunnen en waardoor we dit überhaupt willen leren wordt gestuurd door dat wat we geloven; onze overtuigingen en waarden. Welke capaciteiten, kwaliteiten, talenten en vaardigheden heb je?  Wat kun je dan, welke vaardigheden zet je in? Hoe voel je je daarbij?

Het neurologisch niveau gedrag is gerelateerd aan dat wat je kunt in welke omgeving. Veel van ons gedrag wordt gestuurd door mentale strategieën. Die zijn veelal onbewust aangeleerd en zijn de motor achter ons gedrag. Wat doe je? Wat vind je van je gedrag, hoe voel je je daarbij?
Welke dingen zeg je als je je doel hebt bereikt? Hoe is het gedrag van anderen in deze omgeving? Als je vanaf deze plek in deze ruimte gedrag waarneemt van jezelf, wat valt je dan op?

Dit logisch niveau beschrijft onze externe omgeving. De overige niveaus zijn vrij intern van aard. Gedrag gaat over dat wat je doet en dat is alleen meetbaar wanneer er een relatie met de omgeving is. Hoe ziet jouw gewenste omgeving eruit, waar ben je, beschrijf of vertel wat over de omgeving, wat gebeurt er? Ben je alleen, zijn er anderen of is er nog iets anders? Wat zijn je gevoelens in deze omgeving? Hoe zie je jezelf in deze omgeving? Wat is er nog meer?

Wie je bent en wat je gelooft beïnvloedt dat wat je kunt en wat je gaat doen in een bepaalde omgeving. De interactie tussen deze neurologische niveaus verklaren het proces van leren en veranderen van een individu of een organisatie. Belangrijk is daarom om te beseffen dat een verandering op een hoger niveau vrijwel altijd een verandering op een lager niveau teweeg zal brengen. Dit is de zogeheten top-down benadering van de logische niveaus.

Als voorbeeld; wanneer je gelooft dat jij kunt leren, zul je ook gemakkelijker de vaardigheden gaan ontwikkelen om te leren. Je zult, wanneer je vaardigheden eenmaal hebt ontwikkeld, sneller daadwerkelijk gaan leren.

Wanneer je gelooft dat je juist niet kunt leren, zul je hoogstwaarschijnlijk ook niet de vaardigheden gaan ontwikkelen om dit te kunnen en het is dan ook onwaarschijnlijk dat je daadwerkelijk zult leren.

Een verandering op een lager niveau kan een verandering op een hoger niveau teweeg brengen, maar dat is geenszins vanzelfsprekend. Dit heet de bottom-up benadering. Stel dat je niet de waardering en de vrijheid ervaart in jouw huidige baan. Dan kun je natuurlijk je baan opzeggen en een nieuwe baan zoeken. Je verandert jouw omgeving. Maar betekent dat dan dat je direct ander gedrag gaat doen? Of andere vaardigheden gaat ontwikkelen? Of zelf wel andere dingen gaat geloven?

Congruentie gaat over zeggen wat je doet en ervaart en doen en ervaren wat je zegt. Kortom: ‘jezelf zijn’. Incongruentie is het omgekeerde: ‘het klopt niet’. Het model van logische niveaus kan ons helpen om congruent te blijven of worden.

Wij als mensen zijn in staat om ons goed aan te passen. Dit bewijzen we al duizenden jaren volgens de evolutie theorie. Wij zijn veerkrachtig en wendbaar maar dat heeft een einddatum. Wanneer we ons als mens te lang aanpassen en wanneer dit niet is wat wij zijn heeft dat gevolgen. Wanneer je te lang niet drinkt ga je dood. Wanneer je te lang geen uiting geeft aan jouw waarden en overtuigingen, gedrag en identiteit ontstaat er een fysiologisch probleem van overspanning. Tegenwoordig noemen we dit een burn-out.

Mensen hebben geen burn-out, ze doen ‘m. Daarmee bedoelen we duidelijk te maken dat een burn-out het eindresultaat is van te lang en te vaak incongruent gedrag. We zijn dan als het ware niet aligned of uitgeleid met onze missie, identiteit, overtuigingen, capaciteiten en gedrag in een zekere omgeving.

Een van de toepassingen om jouw leven ‘uit te lijnen’ is het (door)lopen van de logische niveaus. Het is een eenvoudige oefening waarin je belangrijke inzichten zult opdoen. Allereerst is het van belang om een doel voor ogen te nemen. Het maakt niet zo heel veel uit wat voor een doel dit is, als je het maar graag zou willen bereiken. Vervolgens start je met de omgeving en je vraagt je af: hoe ziet mijn omgeving eruit wanneer ik mijn doel heb bereikt. Geef antwoord in termen van de vijf zintuigen: wat zie je dan? Wat hoor je? Wat voel je? Wat ruik en proef je? Ga vervolgens verder met het niveau van gedrag en beantwoord opnieuw de vragen. Ga door tot je bij missie bent aangekomen. Stel jezelf daar die vraag: wat is mijn missie.

Een vaag antwoord is prima! Met dit antwoord doe je nu de oefening opnieuw maar in omgekeerde volgorde. De centrale vraag hier is: wanneer ik leef volgens mij missie, wie ben ik dan? Wat geloof ik dan? Wat kan ik dan? Wat doe ik dan? Waar doe ik dit dan? Doorloop zo alle neurologische niveaus tot en met omgeving.

Welke inzichten deed je op? Was je meer congruent dan je verwachtte of juist nog niet? Waar kun je jouw leven aanpassen? Waar heb je wat te leren of af te leren?

Bij het onderzoeken van de logische niveaus en hoe deze voor jou werken komt veel kijken. Misschien weet je dan wel dat je jouw gedrag eigenlijk wil aanpassen om meer ‘jezelf’ te kunnen zijn, maar komen daar dan meteen bezwaren bij je op. Wat zullen anderen daarvan denken? Hoe moet ik dit dan doen? Het goede nieuws is dat je niets moet. De eerste stap is je bewust worden. Daarna kun je eens onderzoeken wat je kunt veranderen of verbeteren. Wanneer je jezelf de vraag stelt: ‘Wat zou ik doen als niemand kijkt?’ is een prima vraag om vanuit te vertrekken.

Soms zijn er belemmerende gedachten of gevoelens die je tegenhouden om de verandering ook daadwerkelijk door te maken. Dit zijn meestal overtuigingen.

Overtuigingen kunnen helpend zijn of juist belemmerend. Dit is natuurlijk altijd context afhankelijk. Een voorbeeld van een helpende overtuiging wanneer je in een context er gewoon voor wil gaan, is die van Pipi Langkous: ‘Ik heb het nog nooit gedaan dus ik denk dat ik het wel kan’. Stel dat je dit zou geloven, welk effect zou dat dan hebben op jouw gevoel, jouw gedrag en uiteindelijk op jouw resultaat?

Overtuigingen veranderen kan op talloze manieren en is het hart van NLP. Wanneer je goede vragen stelt, kan iemand meer informatie uit de dieptestructuur naar de oppervlaktestructuur halen. Hierdoor ontstaan meer criteria waardoor een andere betekenis kan ontstaan en de generalisatie verandert waardoor ook de overtuiging verandert.

Daarnaast zijn eigenlijk alle NLP strategieën er op gericht een overtuiging te veranderen. Dit leer je doorzien in een NLP Master Practitioner opleiding bijvoorbeeld. Kun jij je voorstellen dat wanneer je een strategie als de Circle of Excellence doet je eigenlijk bezig bent met het veranderen van overtuigingen? Nog niet zo ver met NLP? Dan is de NLP Practioner wellicht iets voor je.

Samengevat kunnen we stellen, dat de kennis die we hebben over overtuigingen ons in staat stelt om te veranderen.

Ons favoriete mantra om dit aan jou uit te leggen is dan ook gebaseerd op de logische niveaus: ‘Verander de verhaaltjes in je hoofd en je verandert je gevoel. En als je gevoel verandert, verandert je gedrag. En als je gedrag verandert, verandert je resultaat. En als je resultaat verandert, verandert de rest van je leven’.